To, że historia sztuki dzieli się na epoki i związane z nimi nurty, w każdym z aspektów artystycznej twórczości, nie jest wcale przypadkowe. Dzięki temu oraz ogólnym wyznacznikom możemy o wiele łatwiej ocenić przynależność do danego artysty oraz oszacować czas powstania obrazu, nawet jeśli nie znamy danego dzieła. Oczywiście wiele jest obrazów, które swoją techniką wykraczały dalece poza ramy epoki, i te nazywa się najczęściej arcydziełami.
Innowacje malarskie w każdym nurcie były zwykle związane zarówno ze stroną techniczną dzieła, jak i estetyczną, zdolną wpływać na mentalność, tradycje, czy kanon piękna ówczesnego społeczeństwa. Barok, czyli rozwinięcie tego co wprowadził do malarstwa renesans, jest również tego typu nurtem. Z czym należy go wiązać i jakim cechom zawdzięcza swoją wyjątkowość?
Zacieranie granic rzeczywistości i iluzji
Główmy zamysłem artystów tworzących w epoce baroku było stworzenie dzieła, które jak najwierniej oddaje rzeczywistość. Malarstwo oraz rzeźbiarstwo były w owym czasie najbardziej obleganymi ze wszystkich sztuk wizualnych, gdyż pokazywana przez nie iluzja świata okazała się (również dzięki technikom wywiedzionym z renesansu) najbardziej dopracowana. Codziennością było zatem posiadanie w swoim domu przynajmniej jednej, realistycznej grafiki, obrazu, czy rzeźby, które uznawane były za dowód dobrego gustu oraz prestiżu. Wielcy mistrzowie barokowego malarstwa potrafili między innymi:
– bawić się optycznym wrażeniem, dzięki czemu pomieszczenia, które zdobiły ich dzieła wydawały się znacznie większe (co np. budowało atmosferę otwartości świątyń),
– nadać swoim postaciom teatralnego dramatyzmu (łącząc piękno zawarte w każdym szczególe ludzkiego ciała z majestatem przedstawianych scen),
– łączyć wiele różnych technik w pogoni za ideałem piękna (stawiano na wielowymiarowość każdego z dzieł sztuki).
Techniki i tematyka
Technikami, które malarstwo barokowe opanowało do perfekcji i które możemy do dziś podziwiać w muzeach, w których znajdują się działa sztuki z tej epoki, to między innymi:
– kontrastowanie barw oraz zwracanie uwagi na ich bogatą paletę oraz współgranie ze źródłem światła,
– umiejętne dywersyfikowanie natężenia światła z uwzględnieniem kąta i miejsca jego padania dla każdego z elementów na obrazie,
– malarstwo perspektywiczne, które pozwalało uzyskać efekt trójwymiarowości na każdym rodzaju powierzchni (czy to płaskiej, czy też np. na sklepieniach kościołów).
Jeśli zaś chodzi o tematykę obrazów barokowych to była ona w zasadzie dowolna – mogła dotyczyć więc życia świeckiego, duchowego, jak i historii lub mitologi. Zaraz obok zwykłych ludzi można więc było ujrzeć bogów, herosów czy też duchownych i władców ziemskich. Cechą wspólną była budowa tła, które zawierało: strzeliste zarysy budowli, aniołów i świętych, różne unoszące się w powietrzu postacie. Co ważne na barokowych działach wszyscy uczestnicy scen zbiorowych wydawali się mieć równy status, a im późniejsze działa tym mocniej „reżyserowane” (teatralność postaw i gestów rosła wraz z popularnością stylu barokowego).
Postrzeganie zmysłowe
Barok nie tylko chciał stwarzać iluzję, ale i powodować swoimi obrazami wręcz zmysłowe doznania. Dzięki temu tzw. sensualizmowi nawet dziś nie możemy wyjść często z podziwu nad szczegółowością modeli postaci oraz otoczenia. Wszystko niosło ze sobą emocje i potwierdzenie autentyczności – widać to szczególnie mocno w działach o zabarwieniu erotycznym (najczęściej przedstawianych w nawiązaniu do mitologii). Jako, że brzydota jest jednym z elementów rzeczywistości, także ona znalazła w baroku swoje miejsce i była określana mianem „makabreski”. Wszystko to było by jednak płaskie, gdyby nie symbolika i alegoryczność, które malarze barokowi opanowali równie dobrze, co techniki realistycznego tworzenia swoich dzieł sztuki i modeli świata (czy to na płótnie, czy to w marmurze).
Vanitas vanitatis
Czas, na który przypada epoka malarstwa barokowego to przede wszystkim XVII wiek. Jak wspomnieliśmy już powyżej, dzieła artystów tego nurtu lubiły wierne oddanie rzeczywistości (z tym że wyreżyserowane), dlatego nie stroniły od żadnego tematu, także od śmiertelności i przemijania ludzkiego życia. Określano to mianem motywu vanitas, a jego główną cechą było stworzenie wrażenia efemeryczności każdego z elementów świata (ludzi czy też dóbr materialnych, a nawet przyrody). Osiągano to na różne sposoby, np. symbolicznie, umieszczając na obrazach klepsydrę lub czaszkę.
Portal Portal-Malarski.pl wsparł nas merytorycznie.